Unha cita do Padre Sarmiento, as vieiras da igrexa de Codeseda, varias cruces de Malta en vivendas e un peto de ánimas dedicado «aos camiñantes» dan ás para investigar un roteiro medieval a Santiago.
Un deles é o Camiño Miñoto Ribeiro, para o que a asociación de concellos de paso busca o selo oficial de Roteiro Xacobeo. Con orixe en Castro Leboreiro (Melgaço), entra na Estrada por Forcarei e continúa cara a Vedra.
O outro está máis verde. Aínda non ten nome nin itinerario definido. Nin sequera sábese se en parte podería coincidir co Camiño Miñoto Ribeiro ao seu paso pola Estrada. Con todo, a asociación Codeseda Viva e os investigadores Luís Ferro, Marcos Pérez, Jorge Fernández e Carlos dá Barreira están convencidos de que houbo un Camiño medieval portugués que non coincide co oficial do Xacobeo e que entraría na Estrada desde Cerdedo.
Os investigadores non fixeron máis que empezar, pero acharon indicios reveladores que lles animan a seguir rastrexando monumentos e arquivos en busca de novos datos. Aseguran que hai pistas de peso que apuntan a un camiño medieval a Santiago con orixe en Portugal que atravesaría a parroquia de Codeseda.
E cales son eses indicios?. Un é a obra Viaxe a Galicia (1745) do Padre Sarmiento. Nela o intelectual refírese á ponte de Pedre (Cerdedo) dicindo que é pasaxe real para pasar desde a provincia de Tui aos Baños (por Cuntis) e A Estrada. O Padre Sarmiento considera que este podería ser o camiño dos romanos de Braga a Lugo. Os investigadores actuais sosteñen que, se así fose, é fácil que este roteiro histórico consolidado fose a utilizada polos peregrinos procedentes de Portugal para chegar a Compostela.
Esta tese refórzase co achado nun dos muros exteriores da igrexa de Codeseda dun relevo con dúas cunchas de vieira flanqueando unha cruz insere nun círculo. O templo foi edificado sobre construcións moito máis antigas.
Pedras «peregrinas»
Algúns dos perpiaños dos edificios precedentes reutilizáronse no novo. Leste parece ser o caso da pedra co relevo das cunchas. Segundo os expertos, a súa forma indica que foi deseñada para o dintel dunha porta, quedando a cruz e as cunchas sobre a cabeza de quen a cruzase. A imperfección na distribución e definición dos elementos son propias de construcións antigas obtidas con ferramentas aínda pouco perfeccionadas. As dimensións tamén falan dunha peza labrada hai moitos séculos. A pesar de que debía ser unha entrada realmente significativa -talvez a porta de entrada dos peregrinos ao recinto ou lugar de culto- o ancho escasamente permitiría o paso de dúas persoas á vez. Aínda que é difícil de certificar a data desta pedra «peregrina» si se atoparon documentos referidos aos edificios relixiosos existentes nese lugar. A recensión máis antiga é de 1124.
Cruces de Malta nas casas
A hipótese de Codeseda como lugar de paso de peregrinos en época medieval colle peso tamén pola presenza dunha ou varias cruces de malta gravadas nas pedras laterais da porta de entrada a algunhas casas de Codeseda. Os investigadores cren que poden ser testemuño da presenza local da Orde de Malta, que se establecía nos roteiros de peregrinos para darlles apoio.
Outro indicio é a presenza no pretendido roteiro de petos de ánimas, habituais nos camiños de peregrinos e roteiros máis transitados, para obter máis esmolas. No da Consolación -en Tabeirós, a única parroquia estradense que ten por patrón a Santiago- pode lerse a dedicatoria: «Aos camiñantes».
Un testamento pide un hospital local de peregrinos
Na reivindicación da Estrada como punto do Camiño xoga un papel fundamental un testamento estudado polo investigador Luís Ferro. En 1589 Juan González de Figueroa mandaba facer aos seus herdeiros «unha casa onde se acollan os pobres peregrinos» que non chegou a construírse. Tamén nos estatutos da confraría de Toedo establecíase que se algún peregrino morría na freguesía daríaselle enterro como a un confrade máis. E aínda quedan por analizar os documentos de varias confrarías que existiron en Codeseda e por seguir a pista dalgúns indicios que apuntan a que os reis de Portugal Afonso II e Santa Isabel (esposa de Dionisio I) en dúas ocasións entre 1325 e 336 pasaron por Codeseda nas súas peregrinacións a Santiago. Cruceiros como o da Estrada -con figuras de Santiago e San Roque, peregrinos por antonomasia- e o de Cerdedo -cunha figura de Santiago apóstolo en lugar da de Cristo-, tallas de cunchas de vieira e a toponimia -como o lugar de Ou Vieiro, en Codeseda- dan para seguir tirando do fío.
